Testament

Podstawowym instrumentem, za pomocą którego spadkodawca może zdecydować, co stanie się z jego majątkiem po jego śmierci, jest testament. W prawie spadkowym przewidziane jest kilka rodzajów testamentów, jednak niezależnie od tego, którą formę wybierze przyszły spadkodawca, powinien pamiętać o kilku zasadach. Ich niedotrzymanie może spowodować, że testament będzie nieważny.

▶️ Po pierwsze, testament może zawierać rozrządzenia wyłącznie jednego spadkodawcy. W polskim prawie nie ma możliwości sporządzania wspólnych testamentów przez dwie lub więcej osób. Wykluczone jest, aby testament sporządzili wspólnie na przykład małżonkowie posiadający wspólny majątek. Niezależnie od tego, czy ich majątek jest objęty wspólnością małżeńską czy nie, każdy z nich powinien przygotować swój własny testament.

▶️ Po drugie, aby sporządzić testament spadkodawca musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Musi więc być osobą pełnoletnią i nie może być ubezwłasnowolniony. Testament sporządzony przez dziecko albo osobę ubezwłasnowolnioną nie będzie skuteczny.

▶️ Po trzecie, testamentu nie można sporządzić przez przedstawiciela – nie można udzielić pełnomocnictwa do sporządzenia testamentu. Nie mogą też takiej czynności dokonać przedstawiciele ustawowi za dziecko albo za osobę ubezwłasnowolnioną.

Ponadto, należy pamiętać, że testament będzie nieważny, jeżeli został sporządzony pod wpływem groźby, istotnego błędu lub w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez spadkodawcę.

Testament może też być przez spadkodawcę odwołany w każdym czasie. Spadkodawca może sporządzić nowy testament, zmieniając poprzedni w całości lub w części, albo tylko postanowić, że testament odwołuje i nie sporządzać nowego – w braku testamentu dziedziczyć będą spadkobiercy ustawowi.

 

Testament własnoręczny czy notarialny?

Testament może przybierać różną formę, której wybór należy do spadkodawcy. Najbardziej popularne formy testamentu to testament odręczny i testament notarialny.

Każdy przyszły spadkodawca – o ile ma zdolność do czynności prawnych – może sporządzić testament odręczny, który musi spełniać trzy wymogi:

1️⃣ musi być w całości napisany przez spadkodawcę pismem ręcznym,
2️⃣ musi zawierać podpis spadkodawcy,
3️⃣ w celu uniknięcia wątpliwości powinien być opatrzony datą.

Taki testament może być sporządzony samodzielnie, w dowolnym czasie i w dowolnym miejscu, w którym spadkodawca przebywa. Jego przygotowanie nie jest czynnością bardzo skomplikowaną i wystarczy do tego tylko długopis i kartka papieru – co jest niewątpliwą zaletą testamentu odręcznego.

Drugą z najpopularniejszych form testamentu jest testament notarialny. Ostatnia wola spadkobiercy jest wtedy spisywana przez notariusza, który sporządza akt notarialny. Choć nie jest konieczne, żeby testament sporządzany był przez notariusza i czynność taka wiąże się z pewnymi kosztami, są jednak istotne zalety takiego testamentu. Notariusz czuwa nad tym, aby spełnione były wszystkie formalne wymogi, tak by testament był skuteczny, oraz aby wola spadkodawcy była sformułowana w sposób zgodny z jego zamiarem i niebudzący wątpliwości. O wiele trudniej jest też podważyć autentyczność testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego, ponieważ ma on charakter dokumentu urzędowego.

Z formy testamentu notarialnego mogą skorzystać także osoby niewidome, głuche, nieme lub głuchonieme, nieumiejące lub niemogące czytać lub pisać, a także nieznające języka polskiego.

Dodatkową zaletą testamentu notarialnego, w odróżnieniu od testamentu odręcznego, jest możliwość ustanowienia w nim zapisu windykacyjnego.

Zapis windykacyjny

Zapis windykacyjny jest szczególnym rozrządzeniem, które spadkodawca może zawrzeć w testamencie. Co istotne tego rodzaju zapis można zawrzeć wyłącznie w testamencie notarialnym.

Poprzez ustanowienie zapisu spadkodawca może sprawić, że określone przedmioty wchodzące w skład masy spadkowej staną się własnością określonej osoby. Osoba taka nie staje się spadkobiercą, ale mimo to nabywa przedmioty należące wcześniej do spadkodawcy.

Czym różni się zapis windykacyjny od zwykłego zapisu?

➡ Zapis zwyķły, który może być zawarty w każdym testamencie, nakłada na spadkobierców obowiązek wydania określonych przedmiotów zapisobiercy. Przedmioty te nabywają wraz ze spadkiem spadkobiercy i ciąży na nich obowiązek ich przekazania zapisobiercy - zapisobierca nie otrzymuje ich automatycznie. W praktyce zdarza się, że uzyskanie takich przedmiotów przez zapisobiercę jest długotrwałym i kosztownym procesem. Natomiast zapis windykacyjny wywołuje dalej idące skutki prawne i może się okazać bardziej skutecznym instrumentem.

➡ Zapis windykacyjny powoduje, że już z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy, zapisobierca staje się właścicielem przedmiotu objętego tym zapisem - bez konieczności zaangażowania spadkobierców. Prawo własności przysługujące zapisobiercy tylko potwierdza się w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku lub w akcie poświadczenia dziedziczenia sporządzanym przez notariusza.

Rozważając ustanowienie zapisu windykacyjnego, warto jednak pamiętać o kilku kwestiach. W pewnych sytuacjach zapisobierca może być uznany za spadkobiercę. Może też odpowiadać za długi spadkowe albo być zobowiązany do zapłaty zachowku.

Interpretacja testamentu

Jednym z najistotniejszych rozrządzeń testamentowych jest ustanowienie spadkobiercy. Spadkodawca sporządzający testament powinien zadbać o to, żeby w sposób klarowny, niebudzący wątpliwości zostało w testamencie wskazane, kto ma być spadkobiercą. Zdarza się jednak, że treść testamentu w tym zakresie budzi wątpliwości. Nie zawsze musi to oznaczać, że testament nie będzie skuteczny.

W prawie spadkowym jest przyjęta zasada, zgodnie z którą należy tak odczytywać testament, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.

W orzecznictwie sądów konsekwentnie uznaje się, że spadkobierca nie musi być oznaczony imiennie, lecz wystarczające jest wskazanie go w jakikolwiek sposób umożliwiający identyfikację. Choć najbardziej pożądane jest określenie w testamencie osoby spadkobiercy przez podanie jego imienia i nazwiska, to jednak skuteczne jest także określenie spadkobiercy w jakikolwiek inny sposób, który pozwoli go zidentyfikować w sposób niebudzący wątpliwości. Przykładowo, treść testamentu nie będzie budziła wątpliwości, jeśli spadkodawca wskaże, że powołuje do spadku wszystkie swoje dzieci, albo że powołuje do spadku swoją żonę – o ile jest żonaty i nie zachodzi wątpliwość, czy przypadkiem nie miał na myśli swojej byłej żony.

Jednak, nawet jeśli testament nie został sformułowany wystarczająco jednoznacznie i przez to może być rozumiany na różne sposoby, to i tak nie musi to powodować jego nieważności. Wówczas należy przyjąć takie znaczenie testamentu, które pozwala na jego utrzymanie w mocy i nadanie mu rozsądnej treści – zgodnie z tak zwaną zasadą życzliwej wykładni testamentu.

Jeśli spadkodawca w testamencie powołał na spadkobiercę kogoś innego niż najbliższych zstępnych, mogą się oni ubiegać o zachowek.

Czy testament można podważyć?

W jakich okolicznościach testament może być uznany za nieważny oraz w jaki sposób można taki testament podważyć?

Zgodnie z art. 945 § 1 kodeksu cywilnego, testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
➡w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – co może wynikać w szczególności z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych
➡pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
➡pod wpływem groźby.

Wystąpienie choćby jednej z tych okoliczności powoduje, że testament jest nieważny.

Jednakże, co istotne, nie w każdej sytuacji taki wadliwy testament można unieważnić, czyli pozbawić mocy prawnej.

1️⃣Po pierwsze, na nieważność testamentu może powołać się wyłącznie osoba, która ma w tym interes. Może to być na przykład osoba wchodząca w krąg spadkobierców ustawowych, która została pominięta w testamencie.

2️⃣Po drugie, możliwość powołania się na nieważność testamentu jest ograniczona czasowo. Na nieważność testamentu nie można się powołać po upływie trzech lat od dnia, w którym dana osoba dowiedziała się o tym, że wystąpiła jedna z trzech wymienionych powyżej okoliczności, które powodują nieważność testamentu. Jednakże w żadnym wypadku nie można powołać się na nieważność testamentu po upływie dziesięciu lat od otwarcia spadku, czyli od śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że jeżeli po upływie dziesięciu lat od śmierci spadkodawcy wyjdzie na jaw, że sporządził on testament pod wpływem groźby, taki testament mimo to pozostanie w mocy. Upływ tych terminów ostatecznie wyłącza możliwość powołania się na nieważność testamentu – nie ma możliwości ich przywrócenia.

Na nieważność testamentu można się powołać przede wszystkim, choć nie wyłącznie, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku i w postępowaniu o uchylenie lub zmianę tego postanowienia. W niektórych przypadkach może się okazać konieczne wytoczenie powództwa. Przede wszystkim jednak należy pamiętać, żeby w przypadku podejrzenia, że testament może być wadliwy, nie zwlekać z podejmowaniem odpowiednich działań i tym samym nie narażać się na utratę związanych z tym uprawnień.

Potrzebujesz pomocy w zrozumieniu procedur związanych z testamentem? Zadzwoń do nas i skorzystaj z naszej wiedzy i doświadczenia.